Afgelopen weekend (12-13 augustus) heb ik Ikat workshops gevolgd bij het Textile Research Centre in Leiden. De eerste dag werd er afgebonden en geverfd op mini ikat raampjes en de 2e dag geweven op een origineel ikat weefgetouw.
De workshops werden georganiseerd door de TRC en voorbereid en vertaald door Esmeralda Zee-Hilal. De workshops werden gegeven door twee dames, Ibu Mapung en Ibu Emilia, van de Dayak Desa stam uit het Sintang Raya district in de provincie West Kalimantan (Borneo) in Indonesië. De dames zijn werkzaam bij de Koperasi Jasa Menenun Mandiri (Coöperatie van Zelfstandige Weefsters).
De Dayak Desa stam leven gezamenlijk in “Longhouses” . Dit zijn lange ruim 150 tot 200 m lange gebouwen op palen met grote gezamenlijke voorgalerij (hier wordt geweven, gespeeld e.a) en vele kleine leefruimtes grenzend aan de voorgalerij, waarin de verschillende gezinnen wonen. In de ruimte onder de palen van het longhouse wonen de varkens, kippen en huisdieren.
Na korte een introductie vertelde Esmeralda over de hernieuwde interesse in het weven van schering Ikat in Sintang, de hoofstad van het Sintang Raya district. Pater Jacques Maessen stimuleerde de stam om het ikat weven weer op te pakken en zorgde er voor dat jonge dames les kregen in de techniek, die hun oma’s nog gebruikten. Ze krijgen garen en verf van de coöperatie en die koopt weer hun ikats weefsels op en zorgt voor de verkoop. Er worden nu simpele en complexe ikats geweven. Sommige klein en synthetisch geverfd en ook meer complexere doeken in opdracht al dan niet natuurlijk geverfd. De koperasi Jasa Menenun Mandiri telt ca 1200 leden waarvan er ca 300, dagelijks met het weven van Ikat bezig zijn. We krijgen een film te zien over het leven in de longhouses en het weven van de ikat doeken. Het verven, stijven en weven wordt uitgevoerd in combinatie met rituelen om de voorouders en de natuur te eren. Voor het beitsen wordt gewerkt met kokos, dierenvet en noten . Er worden tijdens deze rituelen ook oud textiel van voorouders gedragen. Er mag niet in de nacht en ook niet bij tragedie en ziekte geweven worden. Dit uit angst voor boze geesten. De voorbereiding van een ikat doek (het afbinden, verven en op het getouw zetten van het garen) duurt gemiddeld 10 dagen. Het gaat hier dan om twee dezelfde ikats van 2x 0,80m op één ronde schering. Er worden doeken enkeldraads, dubbeldraads en vierdraads (van heel fijn tot grof) geweven. In dit deel van Borneo wordt voornamelijk ketting ikat gemaakt. Het wordt gedragen door zowel manen als vrouwen. Er zijn doeken die als geheel gedragen worden tijdens feestelijkheden en rituelen en er wordt ook in de doeken geknipt om er kleding van te stikken. Buiten de traditionele feesten en rituelen worden de doeken naar individuele wensen geborduurd en gecombineerd en bij geknipt. Zo krijgt de Ikat ook een rol in het hedendaagse kleedgedrag.
Na de film laten de dames laten ons zien hoe het afbind proces in zijn werk gaat. We werken op kleine workshop getouwen van ± 75 cm lang. Normaal is een ikat raam 2 meter lang. Het scheren gebeurt dubbeldraads met dun katoen direct op het ikat raam. Voor de workshop werden de draden op het ikat raam verdeeld in 28 bundeltjes van 4 draden. De draden blijven op hun plek door dunne houten stokjes die tussen de bundeltjes draden worden geschoven. Als alles netjes is opgedeeld wordt er een stukje ingeweven om zo de draden vast te zetten. Na het weven van deze dunne dwarse baan word de schering dubbel gevouwen en begint het afbinden. Er wordt vanuit het midden gewerkt (het patroon is symmetrisch). En van voor naar achter. We binden het patroon ´pucuk rebung” (een bamboe scheut) af. Dit betekent nieuw leven. Het afbinden wordt gedaan met reepjes plastic die uit een rijst verpakkingszak zijn getrokken. Je pakt het bundeltje je houdt het begin van de draad vast onder de duim tijdens het binden. De andere vinger zorgt er voor dat de afgebonden draad op zijn plek blijft. Aan het einde van het afbindsel ga je weer terug over de zelfde draden. Je eindigt met 3 lus-knopen. Zo werk je het hele patroon af. Alles gaat uit het hoofd. Daarna gaan de latjes er weer uit en wordt de schering van het getouw gehaald. De bundel wordt geverfd. In West Kalimantan (Borneo) wordt zowel met synthetische als met natuurlijk verf gewerkt.
De tweede dag mogen we plaatsnemen in de grote ikat weefgetouwen die de dames meegenomen. Het zijn “Backstrap Looms”. Daar genoemd “Mantang Ubon” Je gaat in het getouw zitten. De scheerboom zit met een band om je rug heen vast. Je bepaald dus zelf de spanning in het getouw. Het weven is voor ons allen zeer lastig. Pas na een uur of twee ploeteren begin je enig inzicht te krijgen in het geheel aan balkjes waar wisselend aan moet worden getrokken en geschoven. Geduldig blijven de dames ons alles voordoen. Verder werd er een presentatie geven over het gebruik van symbolen in de ikat weefsels. Wilde beer (bravery), Klein Hert (joyfull life), Kikker (healer and giver of blessing), bamboe scheuten (status, respect nieuw leven), etc. De verven die gebruik worden zijn Morinda of Mengkudu wortel (roodbruin) Curcuma wortel (geel) en tarum= indigo bladeren (blauwzwart).
